D amedyaz, isem-ines deg waddad aɣarim Gezlan Ḥmed, ilul deg useggas 1877 deg Tizi Mlala, deg lɛerc n At Tudert, taɣiwant n At Wasif. Baba-s d Muḥ Ssaɛid, yemma-s d Ḥlima n at uɛebdellah, d netta id amenzu ger rebɛa watmaten-is.
Ḥmed ur yekcim ara aɣerbaz, acku aɣerbaz ur yettwabna ara di temnaṭ n wanda yezdeɣ, alarmi d aseggas 1910, di tallit-nni yuɣ-it lḥal d argaz.
Ḥmed am netta am yelmeẓyen n taddart-ines, lxedma-ines d akal, d tkessawt. D lḥif d tiẓiwelt ahat i t-yerran ad tt-yerr ɣef lwaɛd isefra.
Ḥmed d argaz n wawal, d argaz i tent-iferrun, mačči seg wid i tent-iḍellun. Tamedyazt-ines, tewzen tuffaf. D netta i d as-yeqqaren ulac taluft ur nesɛi tifrat. Acku yalmi ara tekres, d netta i tt-ifettin, yalmi ara tluɣ, d netta i tt-yessizdigen, yalmi tendeḥ tmessi d netta i tt-yessensayen.
Ḥmed irad-as Rebbi ad yeǧǧ takessawt, d lxedma n wakal, yuɣ taḥanut di tubiret, dinna i d as-yenna :
Aqla-ɣ netruzza
Nennum lɛezza
Kul lɛebd s lḥerma-s
Yiwen ubilaǧ di Ḥemza
Semman-as Lebwira
Ɛecqen medden di ssekna-s
Di tubiret, ur yeǧǧi amḍiq. ur yeǧǧi Sidi Ɛisa, Ɛin Wassara, Busɛada, Suqhras, Lqelɛa, leɛdawra.
Deg yiwen usefru ɣef Sidi Ɛisa yenna-yas :
Sidi Ɛisa ben Ḥmed
Fell-ak i nɛemmed
Ay izem iqublen Sseḥra
ɣef teɣyult rani zayed
a d-nawi lefwayed
si lexmis m leɛdawra
ur yeqqim ara kan di tubiret imi yunag ula ɣer Fransa, ad ijerreb ula d netta ẓẓher-is. S teɣzi n 18 iseggasen, netta d axeddam di Fransa, imi yexdem di Luzin n Citroën. Lmektub yerra-t-id ɣer taddart-ines Tizi Mlal, asmi s d-yessawel weɣrum n tmurt-is. Ssend ṭṭrad umaḍal wiss II, deg twaɣit n 08 maggu 1945, tuɣ-it lḥal di taddart-ines, anda d-yewwi yiwen usefru ɣef twaɣit-nni :
A Fransa buddeɣ-am laḍman
A m-iruḥ ɣef waman
Am ihud lemrasi
Irgazen yeswan lbizan
ɣellin am yizan
xas rrṣaṣ la d-yettisti
Ḥmed aṭas i yedda ɣef uḍar, ur yeǧǧi amḍiq, alarmi d asmi d-yeɣli fell-as waṭan, yeqḍeɛ fell-as aḥerrek, yuɣ-itent deg uḍar. Yeqḍeɛ fell-as tikli, yectaq leḥbab ad ten-iẓer. Yiwen wass yerza-d fell-as yiwen seg imeddukal-is, yenna-yas :
- A Ḥmed tessefraḍ ɣef waṭas n temsal, lameɛna taluft uḍar-ik ur tessefraḍ ara fell-as.
Yerra-yas-d Ḥmed s usefru :
Tiyita uɣeɣ di lḥafer
Bezzaf i nenṭar
Cehrayen ma drus aya
Aql-aɣ di lmeḥna nermel
A ssaddat newḥel
D Ḥmed-nni n zik aya
Azekka yinna kan ɣef yiles n wid d-yessawḍen awal, Ḥmed yekker yedda ɣef uḍar-is yeḥla.
Yenna daɣen deg yiwen usefru
A Ǧebril kečč d amersul
Ad k-iniɣ awal
Aweḍ ɣer Rebbi ini-yas
Ini-yas Ḥmed d agewwal
Ad fell-ak yettsal
Anida teǧǧid ayla-s
Ccib yeɣli-d d amellal
Iɛedda-yi lḥal
ṭṭmeɛ di Rebbi layas
tamettant n Ḥmed tella-d ass n 25 di Dujember 1951, yesɛa 250 isefra rsen di ONDA wa d wiyyad qqimen-d deg yimi n lɣaci, ttawin-ten medden seg yimi ɣer umeẓẓuɣ, ma d wiyyaḍ tessebleɛ-iten tatut. Am wakken i t-yessebleɛ wakal ad as-yeɛfu Rebbi i umedyaz.