-Tullist-
Sɣur Racid Tiɣilt.
2- AḤRIC WIS SIN
Ulamma tḥar nna Melluga ad tekcem s axxam, tezwar-itt tixsi-s yeddrebzen s adaynin ma yella kra a teεlef. Taf-n lmedwed yesrara. Dɣa, seg wakken i tt-id-yeskabbeḥ laẓ di lexla, terra-tt i wesbeεbeε armi tebbeḥbeḥ.
Nna Melluga yeffeɣ-itt leεqel. Tekka di leqlala. Lid-is ɣer tixsi yessumlen ddunnit, lid-is ɣer wemɣar-is umi tesla yesgeḥguḥ di tɣurfeţ. Tenna hha, temmeɣ ɣef yirin usaɣur teǧǧa ɣef yiri n teεrict.Tejbed-d seg-s amres uǧaǧǧag, tdeffes-it ɣer lmedwed. Tedda-yas di llza i tixsi sisebda ara d-telti d dda Ḥemmu. Sakin tsureg-as azal n tkeckult n temẓin tsḥet dindin tixsi d asḥat. Almi i tufes axenfuc-is deg usaɣur, tebda tesnuffuẓ, i d wamek d-ters talwit.
Segmi i d-yesla dda Ḥemmu i temɣart-is la tesdeḥwil, yella netta d asenneḥneḥ. Tin tegza. Tuli tiseddarin tin di tin. Tekcem ɣur-s. Σerqen-as imeslayen. Ur teẓri awal ad tezzwer wala win a tesseggri: Ad t-testeqqsi amek yella d wacu yebɣa neɣ ad as-tales tadyant-nni i tt-id-yesnejlan si lexla? Tuɣal tenna-yas:
“I tusut-nni, εni tugi ad ak-tebru?
Dda Ḥemmu, ula mi ara t-yekref waṭan deg wusu, a mεezza-s ad yettihi cwiṭ fell-as. Yerra-yas:
– Tebra ar am kem, tugi yakk a yi-tebru!
– Ad ak-bruɣ? D taqqriḥt-ik! Ssefraḥ din ul-ik ihi!
– Tufiḍ-tt tugiḍ-tt a taqqriḥt-iw!
Dda Ḥemmu yekkeεkeε d taḍsa, dɣa ileqqem-d tusut-nni a yesṭiqqfen deg-s nnefs.
– Ccah! Ad tceεfeḍ taḍsa di twaɣit! Ageḥguḥ am win yerna yefna-k-id uεekki.
– Tikkelt-a atan εni ad teglu yis-i.
– Xic!
– Hmm! Ur ixic wara. Kem awi-d ukan ad tertiḥeḍ seg-i, meqqar ad taɣeḍ ilemẓi a m-d-yesseggrin liser a tafjiεt-im.
– Aha tura! Sfillet i wayen yelhan.
– Awer tawḍeḍ asmi ara kem-id-iṣaḥ! Ula d leḥnak-im, am tdemrucin-im, ɣlin am imelluga at uledda a Melluga.
– Σni ur twalaḍ ara iman-ik a bu ccemma?! Anef-aɣ tura si tigi. Iḥeqqa ! Teswiḍ ciṭ n zzit neɣ uhu ?
– Ḥala tin i yi-d-yeqqimen! Twet-iyi tmaggirt seg wemcaḥ n zzit itezzin ɣef wul-iw. Ttemεuqquɣ-d, yerna qessiḥet.
– Ur tt-tsumaḍ ara yakk. Akken tt-ǧǧiɣ tegdurt n zzit i tt-id-ufiɣ. I sakin amek ara k-tεeddi tusut-nni a bu ugernin? Ula d tiḥdert-agi n tament mačči tennuleḍ-tt!
– Bbiɣ-d seg-s abruy linna. Σni s tawant?
– Tεum-ak ccemma! Ihi sfegrurum kan aɣrum aḥerfi ar d icaε deg-k wazi. I d i-yuɣen ur d iyi-rzi!
– Ih! Tura ad lettḥeɣ kan zzit, ad meččḥeḥ tament, amzun baṭel i tent-id-nessas!
– Cuḥ, ifukk; jbed, yeqqers! Awi-d kan ad teḥluḍ. Ula d aεessas n wurti yejjem-ik imi ur terziḍ ara fell-as ussan-a.
– Ata dɣa tesmektaḍ-iyi-d! Ayen akka zik i d-terriḍ agelzim s axxam ass-a? Ad iniɣ tḥareḍ-d ɣer-i a yi-tesserwuḍ tiḥdaddutin iwakken ad ḥluɣ?
Nna Melluga tessusem. Ad as-tini, abbuh; ad teqqim, abbuh.
– Σni teqqneḍ lḥenni i yimi-m tura?
– Ma qqneɣ-as lḥenni i taklit, dɣa lasel n baba n waklan, ur d iyi-d-fkin ara At Buledda!
– Taklit?!
– Susem kan!
– D kem i yessusmen; daymi i m-n-nniɣ, εwni teqqneḍ-as lḥenni i yimi-m. Kem tneggzeḍ si tḍebbujt ɣer tulmuţ. D acu ara d-yawin taklit ɣur-m? Σni d teryel n yeɣẓer i d-yeffɣen ɣer-m a kem-tẓer?
Nna Melluga tesscex kan deg-s mi d-yekkes ccemma, yesfeḍ iḍudan-is s usu. Yenna-yas:
– Ahat d awaɣzniw i n-tufiḍ deg wurti, yesqerqer-ikem-id almi i m-d-yeεreq webrid s axxam?
– D taklit i n-ufiɣ, mačči d teryel mačči d waɣzen. Yerna d baba-k i yi-d-yesɣalwen ad as-qqneɣ lḥenni deg yiɣzer.
– Ayhuh! La teshetrifeḍ a tin! D acu i la tesfuǧǧuɣeḍ akka? Σni yesṭeglelli-kem-id yiṭij neɣ d tibbehbit i kem-id-yennulfan?
– Ur bbehbaɣ, ur ṭṭeglelliɣ. Ẓriɣ akka ur d iyi-tettamneḍ ara.
– Ur gziɣ tabruyt. Aha ziɣ fak-iten-id! Ur stufaɣ ara i temseεraq.
– Lliɣ leqqḍeɣ iniɣman la hemmu la ɣemmu, ferrneɣ imelluga i ḥemmu-k, almi wwḍeɣ ɣer 3 tmeɣrusin-nni n wadda, tidak-nni yeẓẓa wemɣar-iw ɣer tama n webrid, nnig lεinser, dɣa ufiɣ-tent-in ttwaleqqḍent yakan.
– Tidak-nni yeẓẓa baba? Yak tineqqlin-nni mačči zik i ssenṭayen iwakken ad d-sseɣlint iniɣman si tura!
– Wwah ula d kečč! D acu ara tent-yeǧǧen ar akkaḍani?! Ahat εeddant snat tqecwula i d-fkant.
– Amek i teẓriḍ, ma yella ttwaleqḍent neɣ ttwakrent?
– Ur ttwakrent, ur tent-yuɣ ur tent-yebli. Ufiɣ-n iniɣman-nsent yejmeε-iten baba-k d tiεemmurin.
– Atan daɣen srint-as tundar i wallaɣ-im. Xerben-am wulman! Ansi a n-yekk baba s urti?! Argaz ahat rkant ula d tuɣmas-is deg uẓekka. Imahat d aεessas n wurti i tɣaḍeḍ, iquma-kem-id cwiṭ.
– Iεessasen, ɣas llan, werǧin ten-twalaɣ; yerna ur d-ggaren ara afus di tigi. Ttqamin-aɣ akken nniḍen. Ttεassan, tḥaraben ɣef wayla n bab-is. D baba-k a ten-ileqqḍen i k-nniɣ.
– I baba, εni twalaḍ-t?
– Walaɣ-t ih, am wakka i la n-ttwaliɣ deg-k. Tuɣ-it di tlemmast n wegraw d-yezzin i taklit umi ttcebbiḥen ad teddu d tislit. Nutni lsan yakk ibrenyas imellalen; ma d netta, d abernus n luber i yelsa. Walaɣ-t mi s-yesberber i taklit iεenncen ɣef tqermeţ-nni n tasaft d-yegrarben seg weḥriq udurnu. Simi i yi-d-yeẓra, yesɣallew-iyi-d iwakken a yi-d-yessenεet tirac-nni n tazert yegg°ej ddaw leǧdari n tneqqlin.
– Yyaaah!
– Assa leεmer d-ḍrint ihi?! Σni d yiwet neɣ snat i n-yettafen agraw yeεmer di lexla ! Wi s-yennan lexla yexla, i yexlan d axxam-is.
– Rniɣ kem yettamneḍ s tigi i leεmer-iw! Ziɣ tefruriḍ akk!
– S yixef n Baḥi-nni tesserwel tmurt-agi itetten arraw-is armi i iweddef aqerru-s ɣer win n Fransa ur yezwiǧ, ar d tideţ i la k-n-ttalseɣ!
– Yella kra i m-d-yenna ihi?
– Anwa? Baḥi?
– Baba, ah! Yak tenniḍ-d d baba i n-tufiḍ deg yiɣzer, mačči d Baḥi. Baḥi ha-t di Lpari yerwa lwiski d ucali, yettu taddart yettu urti.
– Ih, d amɣar-iw. D baba-k i d-ltiɣ ula d nekk.
– D acu i m-d-yenna ihi?
– Yenna-yi-d, yya-d cucef-as i teslit-agi-inem skud ur yeẓqif umizab n lεinser iwakken ad as-teqqneḍ lḥenni. Dɣa ṭṭfeɣ-tt-id feεlayen d iḍarren; rewleɣ-d syen…
– I widak-nni yellan dinna, εemren agraw ɣef taklit, tεeqqleḍ-ten meqqar?
– Agraw, ddeqs-is.Waεeqqleɣ-t, wa wwiɣ kan ccbiha-s.
– Anwi i tεeqqleḍ?
– Mer a k-n-iniɣ anwiwi, ur d iyi-tettamneḍ ara daɣen. Mmuten yakk.
– Ihi d taquffeţ at laxert i kem-id-iɣufrena nnegḥ-im! Ardemmani ad ten-testeqqsiḍ amek i tga laxert! Kemmi trewleḍ-d d tarewla. Tečča-kem tugdi.Nnaɣ a yelli d tikli a m-ncudd taγesmart!
– Ur d i-teεniḍ! Nekk fell-ak i yugadeɣ. Acḥal aya tserdeḍ deg wusu. Ugadeɣ yibb°ass ad ak-kkseɣ tasumta mi ara a k-id-afeɣ yeqqur ufus yerna uḍar.
– Nniɣ-am, tigi d timucuha uzal! Yerwi-kem uhawrir n mmi-m almi turnaneḍ.
– N wacu ahawrir?
– Ahawrir n tmeɣra n mimmi-m. Teḍra-tt yid-m am weɣyul-nni ara twet lmeɣla.
– Ur gziɣ ttren.
– Nniɣ-am, d aseqḍiḍ-nni i tseqqḍeḍ imi ur d as-d-tewwiḍ ara yelli-s n weltma-m i Baḥi qbel ad yinig, i tewwiḍ d aɣbel deg wul-im armi la tettarguḍ tameɣra n tissulya-s deg uzal qayli.
– A s-neg d imessiḥ, sxurruḍeɣ neɣ seg uqerruy-iw i la k-tent-id-kkateɣ tigi n taklit akk d baba-k; i tεemmurin-nni n tazert? Amek armi i tent-in-ufiɣ din? Ur d iyi-d-qqar ara d iniɣman d-yeɣlin i yennejmaεen i yiman-nsen am igelfan n tzizwa!
– Ahat d afus-im i ten-ileqḍen war ma tewwiḍ-d s lexbar, imi ula d aqerru-m yunag; yedda d Baḥi ɣer Lpari almi i kem-id-tebda tatut n tisselbi.
– Ẓriɣ akka a yi-d-tiniḍ. Mer yettmeslay lmal agugam am zik, yalli ad d-tenṭeq tixsi-inna deg udaynin. Greɣ-as tamawt mi n-teṭṭuccen s iɣẓer yerna tekkat taqejjirt-is ɣer lqaεεa am wakken a tesriḥ uccen.
Dda Ḥemmu iḥemmel ad yessetwer tuẓẓal uεekki. Yeṭṭef, yeṭṭef; yuɣal yeṭṭerḍeq d taḍsa.
– I tiniḍ-d akka ɣur-m inigi! Ihi, εass-itt kan, tura ad d-tesbeεbeε tixsi-m s trumit.
Werεad d-ifuk awal, tixsi tenna-d beeeeεεεεε!
– D acu i yak-nniɣ?! Tesliḍ-as?
– Nniɣ-am, tigi d tibyannutin uwerεi! Ma mačči εad d awezɣi. Σeddi ad tesgunfuḍ cwiṭ ɣef yiman-im, ad yili ur kem-yeǧǧi ara waḍu-nni n yiḍ izeryen ad tsemdeḍ tanafa.
– D tideţ, segmi i yi-d-yessaki waḍu mačči medleɣ tiṭ-iw. Daɣnetta aql-i serfeɣ.
– Lḥasun ɣur-m anda i tettuɣaleḍ ad tecrurdeḍ s urti ma ur ddiɣ ara yid-m a tasekkurt-iw.
– Ẓer ihi anwa ara ɣ-d-yessalin tiɣbirt-nni ɣer Tmazirt. Ma ur tezmireḍ ara ad teffɣeḍ, ad ḥelleɣ Messeε a s-tini i gma-k. Fiḥel ma yettwajeggeḥ wannecten n tazert, ladɣa ma bdan-d iberbuṛen n lexrif…
– S uqerru-m ar d iyi-teslaẓ tmacahuţ-agi-inem. La sqejwiwen iẓerman-iw si laẓ. Yecqa-kem ihi a tisirimt-iw, εdel-iyi-d ciṭ imekli.
Nna Melluga tuder-d si tɣurfeţ ad as-terki tifeḍreqt n tcebb°aṭ ad yesseḥmu yis-s taεebbuṭ-is. Dda Ḥemmu yesseḍfer-as tamuqilt i temɣart-is mi tekka seg yimi n tewwurt. Yeṭṭef amayeg-is, yesnuzgum. Yeẓẓa allen-is deg wemnar. Yezzer di tmuɣli-s.Yettu tusut-nni-ines, yettu ka t-yerḥan. Yerza-d fell-as wayen i tent-yugaren. Seg yimiren yuḍen aɣbel n tmeddit-is ugar. Yettḥebbir kan amek ara teḍru yid-s ma tettehteh temɣart-is, imi d nettat iɣef ibedd wexxam-is. Amek ara ṭṭfen yejga, ma teɣli tecraft neɣ rkant tgejda-s? Yeqqar-as kan: “Awer d-ggriɣ deffir-m a tagerrujt-iw! Ma teɣliḍ neɣ tezwareḍ-iyi s anda a naweḍ, ad i-yawi wasif d asawen; wamma d akessar, yewwi yakk medden.”
6 commentaires
Azul,
Win qqaren deg yeḍrisen n dda Racid a s-teḍru am winna akken i ineḥḥlen tamment seg ulemsu n teɣrest ; ad itett, ad imecceɣ ad yeqqar « d taẓidant a dda Meḥduq, lemmer ɣas a yi-d-ternuḍ cwiṭ » !
Ma nunef akk i tedyanin iɣef nettaru acku yal d agerruj, dɣa ad neqqim kan di tutlayt n dda Racid : Taqbaylit-ines werǧin d telli d tameɛlalt-nni ! Lḥaṣul, win yebɣan ad yelmed TAQBAYLIT yerzu ɣur dda Racid acku mačči kan d amawal ay yella, d asnid s timmad-is !
Yif ma ssusmeɣ, ma ulac a t-wwteɣ s tiṭṭ !
Dda Racid d ameqqran ger imeqqranen !
Gedha yes-k a dda Racid
Ssurfet-iyi acku aṭas n tzeggal neɣ n tuccḍiwn i giɣ di tedmi-inu tamenzut!
Attan ihi i tikkelt tis-snat:
Azul,
Win yeqqaren deg yeḍrisen n dda Racid a s-teḍru am winna akken i ineḥḥlen tamment seg ulemsu n teɣrest ; ad itett, ad imecceḥ ad yeqqar « d taẓidant a dda Meḥduq, lemmer ɣas a yi-d-ternuḍ cwiṭ » !
Ma nunef akk i tedyanin iɣef yettaru acku yal ta d agerruj, dɣa ad neqqim kan di tutlayt n dda Racid : Taqbaylit-ines werǧin telli d tameɛlalt-nni ! Lḥaṣul, win yebɣan ad yelmed TAQBAYLIT yerzu ɣur dda Racid acku mačči kan d amawal ay yella, d asnid s timmad-is !
Yif ma ssusmeɣ, ma ulac a t-wwteɣ daɣen s tiṭṭ !
Dda Racid d ameqqran ger imeqqranen !
Gedha yes-k a dda Racid !
iḍrisen-ik a Racid fazen aṭas. D tidet a Ǧamal ttḥussuɣ s teqbaylit taleṭfant, tushilt, ur neqqur ara, am waman yettazzalen di tregwa,
llan kra n wawalen, yellan ger snat tuččar, ur ssineɣ; wissen ma d asnulfu neɣ llan di teqbaylit, ahat a d-afeɣ dagi anamek-nsen :
Lid-is ɣer tixsi « yessumlen » ddunnit
« tdeffes »-it ɣer lmedwed
« tufes » axenfuc-is
am « tdemrucin »-im
« sqejwiwen » iẓerman-iw si laẓ.
Yecqa-kem ihi a « tisirimt »-iw
tanemmirt
Azul a Leɛgab,
Tanemmirt ilmend usuter–agi-inek acku s waya temliḍ-aɣ-d d akken teɣriḍ s talqayt tullist-a n dda Racid. Aql-i uzneɣ-as akken a d-yessegzi awalen yellan ger tuccar, u si tama-ines yenna-d ussan-a a k-d-yerr fell-asen.
Kra n wawalen seg wigi ssneɣ-ten, maca, smenyafeɣ d netta ara d-yerren fell-asen.
Di talwit
Azul,
Attan tririt n dda Racid Tiɣilt ideg d-yessegzi awalen-nni d-yettwasutren deg-s.Tanemmirt-inrs.
Rachid Tighilt vous a envoyé un message.
Atan ihi, usegzi n wawalen-nni : Yessumlen : ihebblen, icebblen, (s ṣṣut) /agacer, saouler de bruit, de cri, de verbiage… Tdeffes : tdegger, terra, tessekcem taɣawsa s ddḥis ɣer … / bourrer Tufes : tger, tessekcem (yettak anzi ɣer udeffes) / enfoncer quelque chose dans un trou par exemple en vue de la cacher. Tidemrucin : idmaren meẓẓiyen (s uqejjem) /sein au sens péjoratif Sqejwiwen : ttḥawalen ameslay, dagi s unamek ucekti si laẓ / jacasser, ici geindre Tisirimt : Ayen uɣur yessaram bab-is / Objet de l’espérance TAMAWT : Awalen-agi d taqbaylit taqburt (mačči d tamaziɣt tatrart, mačči d ayen d-snulfaɣ). Tuget deg-sen, ur ten-ufiɣ ara deg usegzawal n Dallet
tanemmirt i gma-tneɣ Racid, d tidet d awalen yesɛan anamek lqayen, u yerna d taqbaylit taḥrurt, wigi d ayen i d-ḥawceɣ kan ahat ad ilin wiyaḍ.