Amulli Ameggaz i tiddukla Tadelsant Numidya n Wehran (Amenzu n Tuber 1991 / Amenzu n Tuber 2016) Kra n tektiwin, ahat ad lhunt

2

01 Numidya 02 Numidya

Imnayen n Numidya

Deg useggas n 1979, mlalen kra n yelmeẓyen, kra seg wid iḥulfan, I yenṭerren si meḥyaf I d-yersen ɣef tmaziɣt, nnan-d ilaq ad nexdem kra, ilaq ttawil ara ɣ-yessulfen ad nessuter tudert I tmaziɣt.

Ttawil d tarbaɛt n ddabex uḍar “Imnayen n Numidya”, ara yeqqlen d tiddukla Tadelsant tanaddalt Nimidya s talɣa tunṣibt deg useggas n 1991, amenzu n Tuber.

Seg yimiren ar ass-a, ɛeddan 25 iseggasen, Imnayen n Numidya werǧin rran aḍar, ar ass-a, mazal-iten ṭṭfen deg webrid, ɣas llan aṭas iɛeggalen I yemmuten, llan wid demmren wussan akken ad wexxren.

 

Gedha

Ayen texdem tiddukla d wayen I d-ḥellan iɛeggalen-is, ɣas ahat yella lixṣaṣ si tama ɣer tayeḍ, yuklal leqder d ameqqran. Imi, abrid I d-wwin imeɣnasen n Numidya d abrid n tjaddit, d abrid n tissas, iseɣ d trugza. Gedha, Ayuz.

 

Tiddukla di 2016

Aṭas n temsal I ibeddlen n waddad neɣ liḥala n tmaziɣt si 1979 ar 1991, si 1991 ar 2002, si 2002 ar ass-a, ma nebder-d kan kraḍ talliyin-agi. Mačči ala addad n tmaziɣt i ibeddlen, tbeddel yakk ddunit.

Ayagi ad iḥettem ɣef kra n win yellan d ameɣnas n tmaziɣt ad yeddu d lweqt I wakken ad yessiweḍ izen-ines. Ayagi mačči d tamsalt fessusen, imi, ilaq win yettnaɣen ɣef tmaziɣt ad yeṭṭef deg wayen yellan d tajaddit, ur t-yettawi ara waḍu I d-yeffalen s sshala, maca, ilaq-as daɣen ad yelḥu d lweqt-is.

 

“Yebɣa ad yecrured am tsekkurt, Teɛreq-as tikli n tyaziṭ”

Kra n yimeɣnasen di tiddukla, fehmen tamsalt-agi, bɣan ad crurrden am tsekkurt. D ayen igerrzen, lameɛna, ur ilaq ara I umeɣnas ad yeɣli di tagi : “Yebɣa ad yecrured am tsekkurt, Teɛreq-as tikli n tyaziṭ” neɣ akken I tt-id-yeǧǧa umeɣnas “nruḥ ad d-nawi Wehran, truḥ-aɣ Draɛ Lmizan”.

Nwala di tiddukla, deg waṭas tikwal, am wakken yekker umulab I tlafsa, iɛeggalen kecmen deg waṭas n leswaq, yerna mačči d ayen umu zemren, imi tiddukla mačči d ddula, dɣa, lecɣal ttemyekcamen gar-asen, aṭas isenfaren, drus I yettawḍen s iswi akken ilaq, ɣas iseflan d wid yettuqten, d wid yekkan nnig tezmert.

Rnu ɣef wugur-agi, yal yiwen yetteḥbibir kan ɣef usenfar iɣef d-yezga netta d lmendad, dɣa, wa icerreq, wa iɣerreb, cwiṭ n tezmert I yellan, nebḍa-tt am ibawen ɣef lluḥ, neḍha-d ntezzi, ntenneḍ, ur iban wass ɣef yiḍ. Armi I ɣ-yeṭṭef lḥal, tajmilt I ilaq ad nerr I umeɣnas I nɣan s uɣurru, s waṭas n tidi I tettwaxdem, yerna, aṭas n yiɛeggal ur nudan ara fell-as ma ad d-tili neɣ ala.

 

Sin yeswiren di tiddukla

Ayagi idemmer-aɣ I wakken ad nesqerdec tamsalt-agi, ayen I d-yewwin asumer-agi n sin yeswiren I nwala ilaq ad ilin di tiddukla.

Aswir amezwaru ilaq ad ttekkin deg-s yakk iɛeggaln n tiddukla. Ilaq yal yiwet, yal yiwen I s-yebɣan tudert I tiddukla ad yettekki deg-s, ad yesseḥbiber, ad yesseḥreṣ I wakken a d-yili, ilaq s wawal nniḍen ad yeḥbes lettkal I yettruẓun ifadden I wid yenɣa yakan uḥebber, lemmer ur llin ur tettili tiddukla.

Aswir wis sin ad yerzu leqdicat I d-yettilin sɣur yemdanen neɣ sɣur trebbuyaɛ I d-yezgan ɣef lecɣalat I izemren ad sɛun tilelli di tigawt, ɣas d isenfaren icudden ɣer tiddukla.

Aswir Amezwaru

  1. Tadbelt d wayen icudden ɣer temsal yeqqnen ɣer usaḍuf

Tiddukla, mačči d tikkelt neɣ snat I d-yemmeɣ fell-as wasif I wakken ad tt-yeddem anda ur d-tettuɣal lemmer mačči d aseḥbiber n kra n yiɛeggalen, ladɣa, aselway n tiddukla, Mass S. Zamouche. Taɛkemt I d-yersen ɣef uneggaru-agi ẓẓayet aṭas. Yak qqaren, “afus deg ufus, taɛkemt ad tifsus. Tadbelt d wayen icudden ɣur-s, ilaq yal yiwen ad yettekki I wakken ad lḥunt temsal ur nettaǧǧa tiddukla ad tenger.

Llan wid I d-irennun aɛewwiq, am wid ur d-nesteqsay ula d ass n wegraw Amatu n tiddukla neɣ wid ur d-nettawi lekwaɣeḍ-nsen: “ɣli-d ay abexsis deg yimi”, I yella deg wawal.

 

  1. Axxam n tiddukla: Awenneɛ-ines, aḥader-ines d lḥerma-s

Srid deffir wahil I d-thegga tiddukla ilmend n Tefsut Imaziɣen 2016, tekker terbaɛt s awenneɛ n wexxam n tiddukla Numidya. D ccɣel ameqqran I d-yellan, I d-yessutren aṭas iseflan, lebɣi, qrib tura ad yaweḍ, axxam n tiddukla yecbeḥ, axxam n tiddukla iwenneɛ, yesɛa azal. Tajmilt tameqqrant I gma-tneɣ Kacem Issaad. S ccbaḥa-agi d tamaziɣt I bɣan ad cebbḥen wid I d-yezgan d lmendad ɣef ccɣel-agi. Axxam n tiddukla Numidya d axxam I s-igan leɛnaya I tmazziɣt, a lemmer d lebɣi ad yesɛu azal dima akken ad d-nini tamaziɣt tesɛa azal. Ma yuli-t uɣebbar, lmeɛna-s daɣen tamaziɣt ur tesɛi azal.

Aṭas I yeɛǧeb lḥal, ḥulfan s wazal I yesɛa, I tesɛa tmaziɣt, tura ilaq yal aɛeggal di tiddukla ad yesseḥbiber akken ad iwenneɛ, akken ad t-nḥader. Axxam n tiddukla Numidya ilaq ad yesɛu lḥerma…

  1. Aselmed n tmaziɣt

Aselmed n tmaziɣt d tigejdit di tiddukla Numidya, ɣur-s I cudden akk yeḥricen nniḍen, ma nebɣa ad wennɛen akken ilaq. Ilaq ugar n useḥreṣ d wesnulfu n wayen nniḍen: ilaq ad kemmlent temsirin I d-yettilin yakan, ilaq daɣen ad nernu aselmed n warrac.

Ilaq am useggas yezrin, tiddukla ad d-theggi ttawilat I uselmed n tmaziɣt I d-yettilin sɣur HCA/Iqraa.

Ma d ayen ur ilaq ad nezgel aseggas-agi, d axemmem d unadi I wakken tamaziɣt ad tekcem ugar s iɣerbazen n Wehran deg useggas I d-iteddun. Sin iselmaden I useggas 2016/2017 drus maḍi di temdint am Wehran. Ilaq ad nnadi anda tcudd, ad neɛreḍ ad t-nessefsi.

  1. Tamkerḍit “Ali Makour”

Tamkerḍit n tiddukla d yiwen usenfar I d-yeddan d tudert n Numidya. Nefka-yas dɣa isem n yiwen umeɣnas ameqqran n tmaziɣt I d-yeǧǧan aṭas n yedlisen, wagi d gma-tneɣ Ali Makour fell-as tamella. Deg iseggasen-agi ineggura, yella-d cwiṭ n westehzi, tamkerḍit tuɣal d taxercet.

Taɣult-agi tagejdant ilaq ad d-tuɣal. yal aɛeggal n tiddukla d awwar neɣ d lwaǧeb fell-as daɣen ad yesseḥbiber ɣer tudert n temkerḍit. Idlisen d nutni daɣen I d tamaziɣt uzekka, s yis-sen ara tidir, s yes-sen ara tennerni, yerna amaḍal-agi d win icebḥen, d win yesɛan azal d ameqqran.

 

  1. Kraḍ yermad igejdanen deg useggas : Yennayer, Tafsut Imaziɣen, Asmekti n Lwennas

 

Aṭas n yermad I d-tettheggi tiddukla deg useggas, tikwal neqqar-as ahat bezzaf. Bezzaf, acku, llan yermad igejdanen I zegglen iɛeggalen n tiddukla igejdanen, amedya, Asmekti n Lwennas useggas-agi, llan kra iɛeggalen di tiddukla, ur nudan, ur d-rzan, aralmi qrib I ncukk deg wayen I nxeddem, d wazal sɛan imeɣnasen I ɣ-d-yeǧǧan, I ɣ-yeǧǧan…

Ilmend n waya, nessaram xerṣum kraḍ ttiɛad-agi, iɣef yebna useggas, ur ttwazgalen ara: Yennayer, Tafsut Imaziɣen d wesmekti I Lwennas.

 

Aswir wis sin

Aswir wis sin yeɛna irmad nniḍen di tazwara. Win neɣ wid yebɣan a d-heggin armud I sen-yehwan, lɛeslama, awi-d kan ad yili deg wayen icudden ɣer isenfaren n tiddukla d webrid-is, awi-d kan ad as-zemren war ma ḥettmen kra I yiɛeggalen nniḍen, acku, iɛeggalen-agi ɣur-sen awwaren nniḍen, ilaq ad sseḥbibbren ɣef wayen icudden ɣer weswir amezwaru, imi ɣur-s I tcudd tudert n tiddukla.

Aswir wis sin yeɛna daɣen isenfaren d taɣulin iɣef d-zgan d lmendad iɛeggalen n tiddukla s talɣa tilellit ɣef tiddukla. Amedya amezwaru I d-yufraren d win n terbaɛt “Tigawt d wawal”. Taneggarut-agi, ɣas ddaw tecdaṭ n tiddukla I tqeddec, werǧin I tceɣɣel iɛeggalen n tiddukla. Tarbaɛt teẓra d acu I tebɣa, txeddem ccɣel-is, a rrbaḥ a tafat: “d acu I tettnadiḍ ay aderɣal, yenna-yas d tafat”.

Asenfar wis sin d win UE. Wagi deg-s kuẓ taɣulin-agi: Amawal n tmaziɣt di Internet, Tafukt net, Tamacahut d uselmed n tmaziɣt s ttawil n Internet. Wagi d asenfar iɣef d-tezga d lmendad yiwen terbaɛt, win yebɣan ad yettekiin deg-as yella wamek, lameɛna, mačči d ccerṭ yal aɛeggal ad yesseḥbiber fell-as. Aseḥbiber ilaq ad yili ɣef tudert n tiddukla icudden ɣer weswir amezwaru.

Isenfaren nniḍen d ayen icudden ɣer tira daɣen. Aṭas n ccɣel i d-yettilin. Isenfaren n Dda Abdellah, n Y. Achouri, n weltma-tneɣ Nadya, wigi daɣen sɛan azal, rzan tiddukla, lameɛna, ddan d weswir wis sin.

Attikki deg yermad d tmesbaniyin tidelsanin I d-yettilin anda nniḍen d ayen yesɛan azal. Win izemren, a rrbaḥ a tafat.

 

Awal n taggara

Tiddukla Numidya tger asurif ameqqran deg umennuɣ d leqdic ɣef tmaziɣt. d ayen yesɛan azal d ameqqran, tuklal tajmilt tameqqrant. Abrid I d-inejren, ilaq ad ikemmel. Maca, tiddukla ilaq ad tesɛu allalen neɣ ttawilat n isenfaren-ines. Di tazwara, ilad ad tnadi ɣef wallalen ara s-yessurfen tudert, imi, ilaq ad tidir I lebda, war ma tuɣal d taɛkemt ɣef kra, akken I tella tura. Ilaq aseḥbiber ɣef weswir amezwaru sɣur yakk iɛeggalen-is. Ma tedder tiddukla, ad d-yeḍfer weswir wis sin, ad d-ḍefren yeswiren nniḍen.

Tudert I tiddukla Numidya, tudert I yiɛeggalen-is, amulli ameggaz.

BH   

Share.

About Author

Avatar

2 commentaires

  1. Avatar
    Ǧamal u Benɛuf on

    Azul,
    Amulli ameggaz i Numidya d wid-is!
    Tanemmirt i bab umekti-ya.

    G.M: atan uzneɣ-n kra n wawalen d tiririt i umagrad-a (wissen ma d-yers da?).
    Tudert ɣezzifen akken ad yelkem umennuɣ ɣef izerfan-nneɣ!

  2. Avatar

    Azul fell-awen (t).
    Tiddukla Numidya d-amedya i tddukliyin mêrra i iqedcen ghef tmazight, ghas nek smenyifegh as ssawlegh i tutlayt-nnegh s isem-is âheqqani:TAQVAYLIT.
    Nek lemdegh tira d tghuri n teqvaylit iman-iw, s idlisen n Dda Lmulud, Ramdan Achab,ACB…
    Si Vgayet anda i ttiddiregh,saramegh-awen teghzi n leâmar,tavghest yelhan,tikli gher sdat !
    Aselmêd n tutlayt i warrac d imeqranen yewwi-d ad yili d-tigejdit tamezwarut di yal tiddukla tamazight negh taqvaylit.
    Aslal (amuli) ameggaz i kra win,tin i ixedmen deg tiddukla -nwen, yuklalen leqder d usevghes.

Leave A Reply